گذشته زشوّال ده با چهار تأملی در یک بیت تاریخ دار شاهنامه

فردوسی در آغاز داستان اشکانیان می­گوید: محمود خراج یک سال را به نیم کاهش داد و خبر آن در چهارده شوّال به طوس رسید و مردم محمود را دعا کردند. کاستن از خراج در چه سالی و علت آن چه بوده است؟ استاد تقی­زاده صدور این فرمان را به مناسبت قحط و غلای خراسان در سال 401 دانسته است، امّا دکتر زریاب­خویی برآن بوده است که محمود خراج سال 400 را کاهش داده بود و انگیزه آن غنایمی فراوان بوده است که محمود پس از فتح قلعه بهیم­نگر در آن سال بدست آورد. دکتر امیدسالار که سال400 را مستند به قول دکتر زریاب برای تاریخ فتح بهیم­نگر پذیرفته اند، در یادداشت­های شاهنامه این دو نظر را با یکدیگر تلفیق کرده، تباینی میان آن­دو ندیده­اند. چون این موضوع به تاریخ نظم نهایی شاهنامه ارتباط می یابد. در این مقاله پس از بحث و بررسی، نتیجه­گیری شده است که فتح قلعه مزبور در اوایل ذی قعدۀ ­399 یعنی حدود 24 ماه پیش از بروز قحطی خراسان در شوّال 401 پایان گرفته بود. بنابراین نمی­توانسته است انگیزه­ای برای کاهش خراج در آن سال بوده ­باشد. کاهش خراج سال 400 نیز بنابر دلایلی پذیرفتنی نیست، بلکه فقط نظر استاد تقی­زاده درست است و قرینه­ای بیرون از متن شاهنامه نیز آن را تأیید می­کند.